Kiedy zaczęłam pracę w szkole, w której pracuję obecnie, na jednym z pierwszych zebrań w jednej z moich klas rodzice byli bardzo zaniepokojeni, ponieważ nie wiedzieli, na której stronie w podręczniku do języka polskiego są ich dzieci. Na rozmowie z wychowawczynią tej klasy przyznałam, że ja też nie wiem, na której stronie jesteśmy w podręczniku, jednak nie do końca rozumiem, dlaczego miałby to być powód do niepokoju dla mnie, moich uczniów albo ich rodziców. Moja odpowiedź nie ukoiła oczywiście nerwów rodziców, na to musieli poczekać jeszcze kilka miesięcy. Po dłuższym okresie współpracy ze mną zobaczyli, że mogę pracować z ich dziećmi efektywnie i realizować wszystkie zapisy podstawy programowej bez potrzeby ścisłego trzymania się rozkładu zaproponowanego przez wydawnictwo i autorów podręcznika.
Dlaczego opowiadam tę historię? Ponieważ zaraz zaczyna się wrzesień i chciałabym Cię zachęcić do zastanowienia się, co właściwie należy do Twoich obowiązków. Chciałabym, żebyś wziął_ęła głęboki oddech i, zanim skopiujesz rozkład materiału zaproponowany przez wydawnictwo, zastanowił_a się, co musisz i co chcesz robić na swoich lekcjach.
Nie chcę zakładać, że mylisz podstawowe pojęcia, ale dla świętego spokoju i mojego czystego sumienia, wyjaśnijmy je!
Podstawa programowa to dokument, w którym znajdziesz zestaw treści nauczania i umiejętności, które powinien opanować uczeń na danym etapie edukacyjnym z każdego przedmiotu. To na bazie podstawy programowej spisuje się wymagania egzaminacyjne. W podstawie programowej znajdziesz cały spis zagadnień, które musisz omówić ze swoimi uczniami na lekcjach, a także zestaw umiejętności, które powinni oni opanować przed ukończeniem etapu nauczania. Jeśli tak jak ja jesteś polonistą_ką, w podstawie programowej znajdziesz także spis lektur obowiązkowych oraz PROPOZYCJE lektur uzupełniających. Pamiętaj, że o ile do czytania lektur obowiązkowych z uczniami obligują Cię obowiązujące dokumenty, o tyle lektury uzupełniające możesz wybrać sam_a. Lekturą uzupełniającą może być cały tekst lub jego fragment.
Program nauczania jest dokumentem, który zostaje zatwierdzony przez radę pedagogiczną w każdej szkole. Możesz stworzyć autorski program nauczania lub użyć gotowego programu, najczęściej napisanego przez autorów podręcznika, z którego korzystasz. W programie nauczania znajdziesz opis sposobu realizacji celów i zadań ustalonych w podstawie programowej oraz listę zagadnień objętych programem. Program jest szerszy niż podstawa programowa, bazuje na niej, jednak może zawierać dodatkowe treści, których w podstawie programowej nie ma.
Podręcznik. Podręcznik to jeden z materiałów dydaktycznych, które możesz wykorzystać na swoich lekcjach. W zależności od strategii przyjętej przez autorów podręcznika możesz w nim znaleźć opracowania zagadnień z podstawy programowej i programu nauczania, przykładowe zadania dla ucznia czy zbiór tekstów kultury, które możesz wykorzystywać na swoich lekcjach. Podręcznik jest narzędziem, które pomaga Ci realizować napisany do niego program. W podręczniku możesz znaleźć także dodatkowe zagadnienia, nieobjęte programem nauczania, które możesz wprowadzić na lekcji. Oznacza to, że aby zrealizować program, a tym bardziej podstawę programową, nie ma potrzeby realizowania po kolei wszystkich zagadnień z podręczniku czy zeszytu ćwiczeń. Możesz na przykład rozwijać u swoich uczniów umiejętność czytania ze zrozumieniem, omawiając z nimi tylko lektury, nie masz obowiązku omawiania dodatkowo fragmentów tekstów zawartych w podręczniku. Tak samo, jak możesz nauczyć ucznia tabliczki mnożenia w zakresie 100 bez konieczności wymagania od niego, by zrobił wszystkie działania z podręcznika.
Rozkład nauczania. Rozkład to uporządkowany spis wszystkich tematów, które będziesz realizować w roku szkolnym. Możesz wykorzystać gotowy rozkład z wydawnictwa, możesz zmodyfikować gotowy rozkład na swoje potrzeby albo napisać samodzielnie rozkład od zera. Nawet jeśli korzystasz z gotowego programu nauczania, nie masz obowiązku realizowania rozkładu, który został do niego napisany.
Rozkład nauczania ma charakter pomocniczy i nauczyciel nie powinien być rozliczany z jego realizacji. W wielu szkołach dyrektorzy_rki kontrolują realizację podstawy programowej przez sprawdzanie realizacji rozkładu nauczania w Librusie. Jeśli podepniesz sobie gotowy rozkład nauczania do klasy w Librusie i wpisujesz tematy lekcji, wybierając je z listy, Librus automatycznie przedstawi Ci procent realizacji podstawy programowej, ponieważ w gotowych rozkładach nauczania są przyporządkowane odpowiednie punkty z podstawy programowej do każdej lekcji. Są to jednak jedynie wewnętrzne ustalenia szkolne. Nauczyciel nie jest zobowiązany do przedstawiania szczegółowego rozkładu nauczania, przypisywania mu punktów podstawy programowej ani rozliczania się z realizacji tego rozkładu. Jako nauczyciel_ka musisz jedynie realizować podstawę programową, a procent jej realizacji możesz zadeklarować dyrektorowi nawet w formie ustnej, jeśli takie są wewnętrzne ustalenia w placówce.
Jeśli z jakiegoś powodu Twój rozkład nauczania musi ulec zmianie, nie masz obowiązku, żeby się z tego tłumaczyć, o ile zmiana ta nie sprawi, że nie zdążysz z realizacją wszystkich zapisów podstawy programowej. Możesz na przykład umówić się z uczniami klasy piątej na cztery lektury uzupełniające, ale w związku z tym, że się nie wyrobicie z realizacją materiału, możesz spokojnie zrezygnować z jednej z nich, ponieważ podstawa programowa obliguje Cię do omówienia z uczniami dwóch lektur uzupełniających w każdym roku szkolnym.
Na co chcesz mieć czas?
Jeśli obowiązki wciąż Cię gonią i masz wrażenie, że nie robisz ze swoimi uczniami na lekcjach tego, na czym Ci naprawdę zależy, zatrzymaj się i zastanów się, co w takim razie robisz.
Czy realizujesz podstawę programową? Czy skrupulatnie realizujesz wszystkie tematy z podręcznika? A może podążasz sumiennie za rozkładem nauczania? Zanim dołożysz sobie kolejny obowiązek, zastanów się, z czego możesz zrezygnować.
Być może początkowo będzie Ci się wydawać, że nie możesz z tego zrezygnować. Być może czujesz lęk przez częściowym rozstaniem się z podręcznikiem. Być może obawiasz się, że odkładając na bok rozkład materiału, nie zrealizujesz wszystkich zapisów podstawy programowej. To jest ok!
Nie musisz od razu porywać się na pisanie własnego rozkładu czy programu. Nie musisz od razu całkowicie rozstawać się z podręcznikiem. W ogóle nie musisz tego robić, żeby zyskać trochę czasu na swoich lekcjach. Następnym razem, gdy przyjdzie Ci do głowy nowy pomysł, który chcesz zrealizować ze swoimi uczniami, zamiast na siłę upychać go w rozkładzie albo z niego rezygnować, przeanalizuj ten rozkład i zastanów się, co możesz pominąć, żeby znaleźć czas na coś dodatkowego. Nawet jedna mała zmiana realnie wpływa na Twoją satysfakcję z pracy oraz poziom edukacji Twoich uczniów.
Jeśli chcesz spróbować działać samodzielnie i rozstać się, przynajmniej częściowo, z gotowymi rozkładami nauczania w przyszłym roku szkolnym, zapraszam Cię na mój webinar, który odbędzie się w poniedziałek 30 sierpnia o 18:00. Przedstawię na nim narzędzia, dzięki którym stworzysz swój własny rozkład materiału, który będzie wspierać Twoje wartości oraz cele. Zapraszam Cię serdecznie do wspólnego efektywnego planowania!