Po co? Dlaczego? Do czego jest mi to potrzebne? Jeśli jesteś nauczycielem_ką, to na pewno słyszysz te pytania dosyć często. Możesz się nimi irytować, masz do tego pełne nauczycielskie prawo. Możesz je także wykorzystać do nauki argumentowania. W końcu nie ma lepszego sposobu na uzasadnienie swojego stanowiska niż rozpoczęcie myślenia o tym uzasadnieniu od pytania DLACZEGO?. Jeśli Twoi uczniowie już zaczęli zadawać pytania rozpoczynające się od tego słowa, jesteście na dobrej drodze, by osiągnąć Wasz cel – nauczyć się sztuki argumentacji.
W szkole uzasadnianie swojego stanowiska kojarzy się przede wszystkim z tekstami argumentacyjnymi, z rozprawką na czele. Na rozprawkę, zwłaszcza egzaminacyjną, można się denerwować, można z nią walczyć i frustrować się bezsensownością uczenia tak skostniałej, a jednocześnie trudnej formy. Ja jednak wolę skupić się na tym, co najlepszego mogę wyciągnąć z rozprawki. Zaczynam zatem od pytania DLACZEGO?.
Dlaczego uczę moich uczniów pisania rozprawki?
· Chcę, by potrafili uzasadnić swoje stanowisko.
· Chcę nauczyć ich krytycznego myślenia.
· Chcę zachęcić ich do stawiania hipotez i weryfikowania ich.
· Chcę, żeby umieli napisać tekst zgodnie z wymaganiami, które otrzymali.
Dzisiaj skupię się na pierwszym punkcie, czyli na argumentacji.
Żeby nauczyć się uzasadniania swojego stanowiska, nie wystarczy jednak pisanie rozprawek. Gdy wchodzę na lekcję do 4. klasy, wiem, że za kilka lat będziemy pisać rozprawki i już wtedy rozpoczynam działania, które mają na celu zachęcenie moich uczniów do nieustannego zadawania sobie pytania DLACZEGO? i odpowiadania na nie.
Jak nie zniechęcić uczniów do pisania rozprawki?
Doceń pytania o cel i przyczynę. Gdy zadają je uczniowie, nie zbywaj ich. Jeśli uczeń po raz kolejny pyta, do czego jest mu potrzebne uczenie się odmiany przez przypadki, zachęć innych uczniów w klasie do odpowiedzenia na to pytanie. Sam_a również zamęczaj swoich uczniów tego typu pytaniami. Zmuś ich do myślenia.
Nie podoba mi się ta książka.
Dlaczego?
Jest nudna.
Dlaczego?
Nic się w niej nie dzieje.
Co dokładnie masz na myśli?
Przez 50 stron opisują jedną sytuację.
Dlaczego ci to przeszkadza?
Lubię, kiedy w książkach akcja szybko się rozwija i kiedy bohaterowie przeżywają wiele przygód.
Zacznij od tego, co znane. Rozprawka, w której należy się odwołać do tekstu kultury, może nie jest najlepszym wyborem na początek. Zacznij od tematów bliskich swoim uczniom. Zapytaj o ich zainteresowania. Zaproponuj temat, który może wydawać im się kontrowersyjny. Wzbudź w nich emocje, a uzasadnienia przyjdą uczniom o wiele łatwiej.
Czy można się czegoś nauczyć z gier komputerowych?
Czy szkoła podstawowa powinna być obowiązkowa?
Czy uczniowie powinni sami wybierać listę lektur szkolnych?
Wykorzystuj aktualne zainteresowania uczniów. Jeśli w klasie pojawił się jakiś problem, zaproponuj dyskusję na jego temat. Jeśli duża część klasy zaczęła się czymś szczególnie interesować, korzystaj z okazji i wprowadź ten temat na lekcji.
W szkole, w której uczę, jedna z klas 4. rozpoczęła projekt badawczy dotyczący ślimaków. W ramach projektu obserwowali ślimaki na boisku szkolnym. Inna klasa 4. uważała natomiast, że uczniowie naszej szkoły nie powinni zajmować się takim projektem, ponieważ w czasie jego realizacji ingerują w naturalne środowisko ślimaków. Kłócili się do tego stopnia, że uczniowie klasy, która sprzeciwiała się projektowi, napisali petycję do dyrekcji i zbierali w szkole podpisy pod nią. Próbowali je uzyskać również od nauczycieli, co postawiło wszystkich w niekomfortowej sytuacji. Wszakże zgoda na realizację projektu została już wydana przez dyrekcję. Zaproponowaliśmy uczniom międzyklasową debatę na temat sensu realizacji tego projektu. Obie czwarte klasy po raz pierwszy zetknęły się wtedy z formą debaty. Reprezentanci klas (przy wsparciu innych uczniów) przygotowywali się do debaty na godzinie wychowawczej. Czy muszę mówić, jak dużo emocji wzbudziło to wydarzenie?
Stosuj różnorodne formy. Rozprawka jest formą, która jest na lekcjach polskiego najważniejsza ze względu na egzaminy. Nie musisz jednak ograniczać się tylko do niej.
Jak można uczyć argumentacji w szkole?
Zawsze pytaj uczniów o cel i ucz ich, by oni również to robili. Jeśli coś robisz, musisz wiedzieć po co. Tak samo funkcjonują Twoi uczniowie. Gdy formułujesz cele lekcji, pokazujesz, że za wszystkim, co robicie na lekcjach, stoi jakaś myśl. Zachęcaj swoich uczniów, by również formułowali swoje cele (do lekcji, do zadań, do projektów…).
Proś swoich uczniów o informację zwrotną. Zapytaj ich, czy to, co robicie na lekcjach jest dla nich przydatne, czy uważają, że uczą się dzięki temu efektywnie. To będzie dla nich okazja do powiedzenia, co myślą i uzasadnienia swojego zdania.
Organizuj klasowe debaty i dyskusje. Poproś uczniów o wybranie zagadnienia z lektury, które wzbudziło w nich największe emocje. Porozmawiajcie o nim wspólnie. Jeśli w klasie pojawia się problem wychowawczy – zatrzymajcie się i podyskutujcie o nim. Uzasadnienie nie zawsze musi mieć formę pisemną.
Rób projekty. Dobrze zrealizowany projekt powinien odpowiadać na potrzeby i zainteresowania uczniów. Projekt służy nie tylko zbieraniu informacji i przedstawianiu ich w różnorodnej formie. Zachęć swoich uczniów do uzasadniania, dlaczego te zagadnienia są dla nich ważne. Poproś ich o określanie, co im daje zajmowanie się nimi w czasie projektu. Wprowadź na lekcjach samoocenę i ocenę koleżeńską. Niech uczniowie zauważą, co sprawia, że jakaś praca jest wartościowa i niech o tym opowiedzą. Metoda projektu pozwala również na głębszą analizę tematu, dzięki czemu uczniowie mają więcej materiałów, z których mogą korzystać w czasie tworzenia argumentacji. Pokazujemy im tym samym, że im lepiej zbadamy zagadnienie, tym skuteczniej potrafimy kogoś przekonać do swojego stanowiska. Podkreślamy wówczas wagę argumentów rzeczowych (nawet jeśli na lekcji jeszcze ich w ten sposób nie nazywamy).
Przygotowuj wprawki argumentacyjne. Pisanie rozprawek i organizowanie debat to czasochłonne zadania. Czasami, gdy zajmujesz się nimi na lekcjach, pewnie czujesz, że masz jeszcze dużo materiału do zrealizowania, czas leci, a Ty wciąż ćwiczysz z uczniami te same umiejętności w tej samej formie. Warto wtedy sięgnąć po ćwiczenia, które pomogą uczniom szlifować umiejętność uzasadniania stanowiska, ale niekoniecznie wymagają poświęcenia na to całej lekcji. Argumentowanie to umiejętność, która jest przydatna zawsze i dzięki temu nieustannie możesz pytać każdego ucznia, co myśli.
7 sposobów na ćwiczenie argumentowania na lekcji
Słoik inspiracji. Gdy przygotowujecie się do pisania tekstu argumentacyjnego, zacznijcie od zrobienia burzy mózgów. Poproś uczniów o spisanie pomysłów na argumenty na kartkach i wrzucenie ich do słoika (lub wypiszcie pomysły w inny sposób, tak by wszyscy uczniowie mieli do nich dostęp). W czasie pisania wypracowania uczniowie, którzy nie mają pomysłów na argumenty, mogą skorzystać z tych, które znajdują się w słoiku inspiracji.
Losowanie stanowiska. Gdy organizujecie klasową debatę, pozwól uczniom wylosować stanowisko. Najpierw poproś ich o przygotowanie argumentów potwierdzających oba przeciwne stanowiska, a dopiero później powiedz im, które będą reprezentować. Zachęć uczniów do tworzenia kontrargumentów. Niech wczują się w rolę oponentów i zastanowią się, co mogliby sami sobie zarzucić i jak odeprzeć te zarzuty.
Lista za i przeciw. Nie możecie zdecydować, gdzie jechać na wycieczkę? Chcecie wybrać dodatkową lekturę, ale nie wiecie jaką? Będziecie oglądać film na lekcji, ale nie możecie go wspólnie wybrać? Zaproponowałeś_aś klasie dwie różne formy realizacji tego samego zadania, ale klasa nie potrafi demokratycznie zdecydować, którą wybrać? Poproś uczniów o stworzenie listy wad i zalet!
Drzewo decyzyjne. Jest to metoda, która świetnie sprawdza się przy ocenianiu postaw bohaterów. Warto sięgnąć do niej przed pisaniem charakterystyki. Metoda ta pokazuje dwa alternatywne scenariusze. Jedna decyzja to ta, którą bohater rzeczywiście podjął, a druga to decyzja, którą mógł podjąć, ale tego nie zrobił. Zadaniem uczniów jest określenie przyczyn i skutków obu decyzji oraz skonfrontowanie ich z systemem wartości bohatera. Celem tego zadania jest stwierdzenie, czy bohater podjął słuszną decyzję.
Sąd nad bohaterem. Jeśli metoda dramy dobrze sprawdza się na Twoich lekcjach, zaproś uczniów do zabawy w sąd. Wyznacz role oskarżyciela, obrońcy i sędziego i zdecydujcie, czy bohater jest winny.
Śledzenie wywodu. Jeśli chcemy się czegoś nauczyć, otaczamy się dobrymi wzorcami. Warto również pokazywać takie wzorce uczniom. Można do tego wykorzystać wystąpienia na TEDx, dobrze przygotowane filmy na YT, fragmenty artykułów, recenzji czy po prostu dobrze napisane rozprawki. Poproś uczniów o wypisanie argumentów, które przeczytali lub usłyszeli, a następnie zachęć ich do ocenienia, czy te argumenty są trafne i przekonujące.
Rozprawka na żywo. Gdy zaczynam pisać pierwsze rozprawki z uczniami, uczymy się pisać każdą z części po kolei. Oddzielnie uczymy się pisania wstępu, oddzielnie stawiania tezy, oddzielnie tworzenia argumentacji i oddzielnie – pisania zakończenia. Potem łączymy to w całość. W czasie nauki pisania każdej z tych części proszę uczniów o czytanie klasie tego, co napisali. Następnie inni uczniowie szukają w przeczytanym fragmencie tego, co było dobre i tego, co warto by poprawić. Po przeczytaniu kilku przykładów kwestia konstrukcji wstępu czy akapitu zawierającego argument staje się dla uczniów jaśniejsza.
W czasie takiej lekcji niezwykle istotne jest zadbanie o odpowiednią atmosferę w klasie. Uczniowie muszą czuć się swobodnie. Każdy, kto się wypowiada, powinien nie tylko wskazywać błędy, lecz także zauważać to, co zostało zrobione dobrze. Jeśli uczniowie tego nie robią, wspomagaj ich dodatkowymi pytaniami. Ponadto nie zmuszaj nikogo do czytania pracy, jeśli tego nie chce. Gdy niektórzy uczniowie się wstydzą lub boją się reakcji klasy, zachęcam ich do podania fragmentów wypracowań na kartce lub przesłania tylko do mnie. Potem to ja czytam klasie takie prace i nie mówię, do kogo one należą. Wówczas uczeń_nnica ma możliwość zweryfikowania, czy wykonał_a zadanie poprawnie, ale nie naraża się na bezpośrednią krytykę innych uczniów.
Uzasadniania swojego stanowiska uczę nieustannie. Od momentu, gdy czwartoklasiści przekraczają próg sali, aż do przygotowywania ósmoklasistów do egzaminu. Potem moi uczniowie uczą się tego dalej w liceum i na studiach. Sama również dalej uczę się, jak mówić i pisać, by informacje, które przekazuję trafiały skutecznie do odbiorcy. To jest umiejętność, która rozwija się przez całe życie, dlatego w szkole należy ją ćwiczyć nieustannie na różne sposoby.
Jeśli uważasz ten artykuł za wartościowy, ale dalej szukasz inspiracji i materiałów do pracy nad argumentacją ze swoimi uczniami, zapisz się do Newslettera i pobierz darmowe ćwiczenia i karty pracy do wykorzystania z uczniami na lekcjach.
A jakich Ty używasz metod? Co robisz, by Twoi uczniowie potrafili wyrażać swoją opinię i uzasadniać ją? Jak zachęcasz ich do mówienia i pisania?