Z okazji Dnia Dziecka chciałabym dzisiaj opowiedzieć o tym, w jaki sposób można wprowadzić zagadnienia związane z prawami dziecka na lekcje języka polskiego.
Zanim rozpocznie się rok szkolny, bardzo skrupulatnie planuję nie tylko to, co będę robić z moimi uczniami od września, lecz także to, czego świadomie nie zrobię. Biorę do ręki rozkład materiału i wykreślam wszystko, co mnie nie interesuje. Nie omawiam z moimi uczniami dziesiątków fragmentów tekstów z podręcznika ani nie robię ćwiczeń gramatycznych, w których nie wiadomo, czy jeszcze chodzi o gramatykę, czy już o rozmawianie o mitologii, historii Polski czy innych treściach z podstawy programowej. Zamiast tego bazuję na materiałach uzupełniających, które przygotowuję sama lub na gotowych materiałach znalezionych w Internecie. Materiały te są związane z ważnymi dla mnie tematami społecznymi.
Zależy mi na tym, by moi uczniowie żyli świadomie w XXI wieku i żeby potrafili szukać wartościowych i rzetelnych informacji. Jednym z tematów, które moim zdaniem powinny być ważne dla każdego ucznia, są prawa dziecka. Dlatego dzisiaj chciałabym opowiedzieć o tym, jakie teksty kultury można zaproponować uczniom jako punkt wyjścia do rozważań o prawach dziecka. Przedstawię również kilka pomysłów na lekcje z tymi tekstami.
Alternatywna lista lektur
Uważam, że każdy temat, który wprowadzam na lekcji, powinien być osadzony w kontekście mojego przedmiotu. Rzeczywistość nie składa się jednak z zamkniętych pudełek, w których znajdziemy tylko treści z dziedziny biologii, muzyki czy matematyki. Dlatego zależy mi na tym, by moje lekcje miały również charakter interdyscyplinarny. Zdarza mi się sięgać do zagadnień z historii, nauk społecznych, sztuki, ale także do treści związanych z naukami przyrodniczymi. Dlatego wprowadzenie takiego tematu jak prawa dziecka na lekcji polskiego moi uczniowie przyjmują bez zdziwienia. O prawach dziecka mówimy w kontekście różnych tekstów kultury, które omawiamy. Dzisiaj chciałabym zaproponować Ci cztery książki, które Ty również możesz wykorzystać we fragmentach lub w całości na lekcjach polskiego, etyki, WOS-u czy na godzinie wychowawczej.
To ja, Malala
Christina Lamb, Malala Yousafzai
Jest to (auto)biografia Malali – laureatki pokojowej Nagrody Nobla z 2014 roku, dziewczynki z Pakistanu, która walczy o prawa kobiet. Książka mówi o dzieciństwie Malali, jej młodzieńczych latach spędzonych w Pakistanie, a także o zamachu talibów na jej życie oraz o jej wyprowadzce do Anglii i stopniowym powrocie do zdrowia. Jest to książka, która nie tylko opowiada historię młodej, odważnej kobiety podejmującej działanie na rzecz umożliwienia edukacji dziewczynkom, lecz także przedstawia społeczno-polityczne realia życia w Pakistanie. Biografia Malali może się stać punktem wyjścia do rozmowy o prawach dziecka i prawach kobiet, ale również o terroryzmie i wolności wyznania.
Iqbal
Francesco D’Adamo
Akcja Iqbala również rozgrywa się w Pakistanie. Ta książka ma w sobie elementy reportażu i powieści. Jej główny wątek stanowi prawdziwa historia Iqbala Masiha, chłopca, który został sprzedany przez swoich rodziców w wieku 4 lat do pracy w fabryce dywanów. Czytelnik poznaje go jako dziesięcioletniego buntownika, który ucieka z manufaktury dywanów i angażuje się w działalność Frontu Wyzwolenia Pracujących Dzieci. Historię Iqbala opowiada jednak Fatima – fikcyjna postać. W książce przeplatają się ze sobą fakty z biografii Iqbala z fikcyjną opowieścią Fatimy o życiu dzieci-niewolników. Dzięki tej książce można wprowadzić na lekcje tematy związane z prawami człowieka oraz współczesnym niewolnictwem.
Teatr Niewidzialnych Dzieci
Marcin Szczygielski
Jest to powieść, która opowiada o dzieciach wychowujących się w domu dziecka. Głównym bohaterem jest Michał – jąkający się chłopiec, którego rodzice zginęli w wypadku. Oprócz niego znajdziemy w tej książce całą galerię ciekawych postaci, takich jak młoda aktorka Agnieszka, która nalega, by nazywać ją Sylwią, dyrektorka rodzinnego domu dziecka i działaczka Solidarności – ciocia Lucyna czy Kiwaczek – najlepszy przyjaciel Michała, który nie może przestać się kołysać. Ciekawym aspektem powieści jest również jej tło historyczne. Akcja rozgrywa się w 1981 roku. W dniu planowanej premiery spektaklu Teatru Niewidzialnych Dzieci zostaje wprowadzony stan wojenny. Powieść Szczygielskiego może stać się zatem punktem wyjścia do rozmowy nie tylko o prawach dziecka, lecz także o aktywizmie i PRL-u.
O chłopcu, który ujarzmił wiatr
Wiliam Kamkwamba, Bryan Mealer
Akcja książki rozgrywa się w wiosce w Malawi. Głównym bohaterem jest William – bystry chłopak z ubogiej rodziny, który bardzo pragnie się uczyć. Wskutek obfitych ulew, po których nastąpiła susza, w wiosce chłopca panuje głód, a jego rodzice nie mają pieniędzy na finansowanie edukacji swoich dzieci. William nie może dłużej uczyć się w klasie, ale spędza czas w szkolnej bibliotece, gdzie uczy się, jak zbudować wiatrak, dzięki któremu udaje mu się zasilić prądem domy w wiosce oraz pompę doprowadzającą wodę do pól. Ratuje tym samym mieszkańców wioski przed głodem. Książka jest oparta na faktach i może stać się też przyczynkiem do dyskusji o dostępności do zasobów naturalnych na świecie i przedsiębiorczości.
Co z tym zrobić?
Temat praw dziecka wprowadzam na lekcjach przy okazji omawiania lektur, jednak uważam, że nie można go w pełni przedstawić bez znajomości dokumentów, na których prawa te bazują. O prawach dziecka robię zatem cykl lekcji, który rozpoczyna się od analizy dokumentów. Dopiero potem przechodzę do zagadnień problemowych związanych z treścią lektury.
Lekcja 1. Deklaracja Praw Dziecka
Cykl lekcji rozpoczynam od analizy Deklaracji Praw Dziecka. Najpierw czytamy ją na lekcji, tłumaczymy, dlaczego powstała i jakie wartości za nią stoją, a potem proszę uczniów o parafrazę każdego jej punktu, tak by treść dokumentu była dla wszystkich zrozumiała.
Lekcja 2. Prawa dziecka w Polsce
Gdy omówimy podstawę prawną, przechodzimy do rozmowy o realizacji zapisów Deklaracji Praw Dziecka w Polsce. Dzięki temu uczniowie zwiększają swoją świadomość w zakresie własnych praw. W czasie dyskusji wskazujemy również miejsca, w których uczniowie mogą szukać pomocy, gdy ich prawa nie są przestrzegane.
Lekcja 3. Opis świata przedstawionego
Dopiero, gdy wyjaśnimy, czym właściwie są prawa dziecka, z czego wynikają i w jaki sposób można dbać o ich przestrzeganie, przechodzimy do analizy świata przedstawionego powieści. Opisujemy czas i miejsce akcji, odnosimy się do kontekstu historycznego i realiów społeczno-politycznych, w jakich żyją bohaterowie. Opisujemy także dzieci jako bohatera zbiorowego.
Lekcja 4. Opis bohaterów
Po omówieniu konstrukcji świata przedstawionego przechodzimy do szczegółowej charakterystyki bohaterów. Opisujemy ich pochodzenie, historię, rodzinę oraz relacje z innymi bohaterami. Określamy również wartości, którymi kieruje się bohater oraz jego cele. Podsumowujemy lekcję, opisując stosunek bohatera do egzekwowania własnych praw.
Jeśli spodobał Ci się pomysł na cykl lekcji o prawach dziecka, zachęcam Cię do pobrania darmowego zeszytu ćwiczeń, w którym znajdziesz scenariusze lekcji oraz pasujące do nich karty pracy. Karty pracy są uniwersalne i możesz je wykorzystać do pracy z różnymi tekstami kultury. Aby pobrać zeszyt ćwiczeń, zapisz się do Newslettera.
Jakie tematy społeczne są dla Ciebie ważne? Czy rozmawiasz o nich ze swoimi uczniami? Koniecznie daj znać w komentarzu!