Nieustannie popełniamy błędy. Opowiem dzisiaj o błędach w szkole, ale przewrotnie nie rozpocznę od błędów popełnianych przez uczniów. Chcę zacząć od błędów nauczycieli.
25 lutego 2020 roku w szkole, w której pracuję została zwołana nadzwyczajna rada pedagogiczna, w czasie której dyrekcja szkoły przedstawiła nam plan działa placówki na wypadek zamknięcia szkół w związku z epidemią nowego koronawirusa. Nas, nauczycieli, bardzo bawi ta zapobiegawczość organów administracyjnych szkoły. Dużo żartujemy. Nikt nie traktuje ostrzeżeń poważnie. Popełniamy pierwszy błąd.
11 marca 2020 roku premier Mateusz Morawiecki ogłasza, że szkoły zostają zamknięte na dwa tygodnie. Naprawdę wierzymy, że to będą dwa tygodnie. Wciąż trochę się śmiejemy, chociaż już zdecydowanie mniej. Popełniamy drugi błąd.
12 marca 2020 roku do szkoły przychodzi garstka uczniów. Nie ma lekcji, ale funkcjonuje świetlica. Przygotowujemy się do nauczania zdalnego. Sytuacja nas wciąż bawi. Mówimy, że jesteśmy w filmie si-fi. Popełniamy trzeci błąd.
16 marca 2020 roku rozpoczyna się nauczanie zdalne. Ochoczo udostępniamy uczniom ogrom materiałów, siedzimy przed komputerem na czacie, gdyby mieli pytania, popijamy kawę i cieszymy się, że tak świetnie wszystko sobie wymyśliliśmy. Popełniamy kolejny błąd.
23 marca 2020 roku rozpoczyna się drugi tydzień nauki zdalnej. Już wiemy, że uczniowie potrzebują nauczycieli i rówieśników, żeby się uczyć. Powoli zaczynamy sobie uświadamiać, że dwa tygodnie nauki zdalnej mogą się przedłużyć. Zaczynamy prowadzić lekcje online. Źle dobieramy programy, dajemy za dużo materiałów, za mało materiałów, nie umiemy obsługiwać aplikacji, narzucamy uczniom i sobie zbyt dużą presję, siedzimy po nocach i tworzymy materiały i przekonujemy siebie nawzajem, że jeszcze tylko chwila i już wrócimy do szkoły. Popełniamy błąd za błędem.
Edukacja zdalna w czasie pandemii to szczególny moment w historii polskiej szkoły. W ciągu kilku miesięcy przeskoczyliśmy do nowej rzeczywistości, do rzeczywistości, w której istnieją nowe technologie, kompetencje przyszłości i edukacja nie kończy się na podstawie programowej i egzaminach. Ten okres był jednak wyjątkowy także ze względu na zmianę pozycji nauczyciela. Okazało się bowiem, że nauczyciele są uczniom potrzebni i nawet najnowsze aplikacje i najlepiej przygotowane materiały nie zastąpią kontaktu z drugim człowiekiem. Uczniowie mieli także niebywałą okazję, by oglądać swoich nauczycieli w sytuacjach, w których sobie nie radzili. Nauczyciele popełniali błędy na oczach uczniów, często nie wiedzieli, jak je naprawić. Uczniowie uczyli ich obsługi różnych programów i aplikacji, nauczyciele prosili o pomoc, byli zagubieni, szukali rozwiązań, znajdowali je, po czym popełniali kolejne błędy. I jak nigdy dotąd uczniowie mogli obserwować swoich nauczycieli w tym procesie.
Czego się nauczyłam?
W szkole, w której pracuję, nie ma ocen sumujących, na co dzień posługujemy się ocenianiem kształtującym, więc gdy rozpoczęła się edukacja zdalna, mogliśmy korzystać z narzędzi, które wypracowaliśmy z uczniami wcześniej.
Nasi uczniowie byli przyzwyczajeni do samodzielnej pracy oraz samodzielnego planowania nauki. Nie potrafili jednak zorganizować sobie robienia w domu konkretnych zadań, ponieważ w naszej szkole nie ma prac domowych i do tej pory uczniowie wykonywali zadania przede wszystkim na lekcjach. Były zatem narzędzia, które mogliśmy przenieść bezpośrednio z oflajnu do onlajnu, jednak były także takie, które musieliśmy wdrożyć od początku. Przygotowałam listę narzędzi, które pomogły nam efektywnie planować naukę, przystosowywać się do zmian oraz uczyć się na własnych błędach.
OK lekcje, czyli lekcje zgodne z ocenianiem kształtującym, składają się z trzech elementów – planowania, realizacji i ewaluacji. Do każdego z tych elementów dobrałam metody, które sprawdziły się w czasie pracy zdalnej.
Planowanie
W ocenianiu kształtującym niezwykle ważny jest etap planowania, zarówno z perspektywy nauczyciela, który planuje lekcję dla uczniów, jak i dla uczniów, którzy planują swoją samodzielną naukę na lekcji i poza nią.
Plany na tydzień, miesiąc, dział
Uczniowie otrzymywali ode mnie cotygodniowe rozpiski, w których znajdowali listę zagadnień realizowanych na lekcjach oraz zadania do wykonania. Listy rozsyłałam w piątek wieczorem, dzięki czemu uczniowie rozplanowywali sobie działania na kolejny tydzień w czasie weekendu lub w poniedziałek rano. Listy pomagały im także weryfikować na bieżąco, czy przesyłają nauczycielom wszystkie zadania.
Kalendarze i planery
Kalendarz jest stałym elementem wyposażenia sali. W młodszych klasach stosujemy obrazkowe kalendarze tygodniowe, w starszych są to klasyczne kalendarze miesięczne. W kalendarzach klasowych zapisywane są najważniejsze wydarzenia klasowe, zadania, sprawdziany i projekty. Uczniowie prowadzą także swoje własne kalendarze, w których zapisują ważne daty. W czasie edukacji zdalnej poświęciliśmy na lekcjach wychowawczych dużo czasu na naukę korzystania z rozbudowanego kalendarza, w którym uczniowie mogli planować nie tylko naukę do sprawdzianów, lecz także zadania, które musieli na bieżąco odsyłać nauczycielom. Tak prowadzone kalendarze sprawdziły się również w czasie edukacji hybrydowej, gdy sytuacja zmieniała się z dnia na dzień i co chwilę wracaliśmy do szkoły, by po kilku dniach znów przejść na lekcje online.
Listy zadań
Nauce korzystania z kalendarzy towarzyszy również nauka korzystania z list zadań, na których uczniowie mogli kontrolować realizację dużych projektów oraz drobnych zadań.
Praca na lekcji
Ocenianie kształtujące oferuje szereg narzędzi, które pomogły uczniom w czasie pracy zdalnej pracować samodzielnie.
Temat i cel lekcji
Uczymy się chętnie, gdy wiemy, po co przyswajamy nową wiedzę lub uczymy się kolejnej umiejętności. Nasi uczniowie w szkołach podstawowych oraz liceach również mają potrzebę jasności oraz celu, dlatego tak często pytają, po co muszą się czegoś uczyć. Rozpoczynanie lekcji od podania tematu i celu wspiera motywację uczniów do nauki.
NaCoBeZu
W ocenianiu kształtującym do każdego polecenia tworzy się tak zwane NaCoBeZu, czyli kryteria, dzięki którym uczeń wie, jak wykonać pracę, ma jasność co do tego, za co będzie na końcu oceniany. Po lekturze polecenia i NaCoBeZu uczeń wie, co musi zrobić i może przystąpić do realizacji zadania samodzielnie. NaCoBeZu pełni także funkcję listy kontrolnej, która umożliwia uczniowi sprawdzanie na bieżąco, czy realizuje zadania poprawnie. W warunkach pracy zdalnej taki sposób formułowania instrukcji do zadań przyczyniał się do tego, że uczniowie mogli wykonywać sami zadania, nawet gdy nie było w pobliżu nauczyciela lub innego dorosłego, który mógłby im pomóc.
Odwrócona lekcja
Praca zdalna pokazała nam, że to uczeń, a nie nauczyciel, powinien być w centrum zainteresowania w czasie lekcji. Wykład czy prezentacja nie sprawdziły się zupełnie w czasie pracy online, zwłaszcza w szkole podstawowej. Dzięki modelowi odwróconej lekcji to uczniowie mogli przejąć na siebie odpowiedzialność za przygotowanie materiałów, pozyskanie wiedzy oraz wykonanie zadań. W modelu odwróconej lekcji można korzystać na różne sposoby – uczniowie mogą samodzielnie przygotowywać materiały lub korzystać z materiałów przygotowanych przez nauczyciela, mogą zapoznawać się z materiałami w domu lub na lekcji, w grupie lub samodzielnie. Tę metodę da się dostosować do grupy na wiele różnych sposobów.
Ocenianie
OK lekcja nie byłaby OK lekcją bez ewaluacji, czyli oceny. Ocenianie kształtujące oferuje wiele alternatyw dla oceniania sumującego. W czasie pracy zdalnej nie mogliśmy weryfikować wiedzy uczniów przy pomocy sprawdzianów. Chętniej sięgaliśmy po formy projektowe, ponieważ na bazie projektu mogliśmy ocenić zaangażowanie i postępy ucznia.
Ustna i pisemna informacja zwrotna
W ocenianiu kształtującym uczeń otrzymuje informację zwrotną za każdą pracę, którą wykonuje. Nie musi to być jednak pisemny komentarz, nauczyciel może go także wygłosić ustnie lub wykorzystać różnego rodzaju ułatwienia, takie jak wzory ocen czy tabele, które sprawiają, że nauczyciel jest w stanie ocenić każdą pracę, jaką otrzymuje od ucznia. Informacja zwrotna powinna służyć uczniowi. Tylko ocena, w której zostało wyszczególnione, co uczeń zrobić dobrze, a nad czym jeszcze powinien popracować, pozwala uczniom rozwijać się i poprawiać błędy.
Ocena koleżeńska
W czasie edukacji zdalnej nauczyciele mieli jeszcze więcej prac do sprawdzenia niż zazwyczaj. Ocena koleżeńska pozwoliła zdjąć część odpowiedzialności za udzielanie informacji zwrotnej z barków nauczycieli. Uczniowie oceniali swoje pracy ustnie, a także tworzyli pisemne informacje zwrotne, w których podkreślali sukcesy swoich kolegów i koleżanek oraz wskazywali im obszary do pracy na bazie kryteriów zawartych w NaCoBeZu do zadania.
Samoocena
Ocenianie kształtujące pomaga kształtować uczniom umiejętność samodzielnego ucznia się, dlatego samoocena w pracy zdalnej okazała się bezcenna. Uczniowie powinni dokonywać samooceny na wielu poziomach. W czasie wykonywania zadania mogą weryfikować NaCoBeZu, po ukończeniu ćwiczenia mogą natomiast w odniesienie do kryteriów sukcesu samodzielnie ocenić jakość swojej pracy.
Ankieta
Pandemia to okres, kiedy nauczyciele uczyli się równie intensywnie co uczniowie. Żeby ich nauka była kompletna, potrzebowali konstruktywnej informacji zwrotnej. My, nauczyciele korzystaliśmy oczywiście z narzędzi samooceny, ale także prosiliśmy o informację zwrotną uczniów. Uczniowie uzupełniali ankiety, w których wypowiadali się na temat skuteczności lekcji online, doboru metod, efektywności pracy oraz jakości materiałów. Mogli współtworzyć nową, onlajnową rzeczywistość
Wśród kompetencji przyszłości wymienia się umiejętność samodzielnego uczenia się oraz innowacyjność. Obie te kompetencje można rozwijać na lekcjach w szkole, ale także na lekcjach zdalnych oraz w modelu hybrydowym. Ocenianie kształtujące pomaga uczniom wziąć odpowiedzialność za swoją naukę oraz daje im narzędzia wspierające samodzielną pracę.
W czasie pandemii ocenianie kształtujące wspierało także nauczycieli, którzy mogli wielokrotnie dokonywać ewaluacji swojej pracy i pokazywać uczniom, jak wyciągają wnioski ze swoich błędów i jak wdrażają nowe rozwiązania służące rozwijaniu się całej społeczności szkolnej.