Mam wrażenie, że w polskich szkołach oswoiliśmy już temat uczniów z różnymi trudnościami w uczeniu się. Dostają oni wsparcie w postaci zajęć wyrównawczych, rewalidacyjnych czy pomocy nauczycieli współorganizujących kształcenie. Dostępne są także materiały ułatwiające nauczycielom pracę z takimi uczniami. W naszych salach lekcyjnych wciąż jednak są uczniowie, którzy funkcjonują sobie na granicy systemu, mimo że nie sprawiają żadnych trudności. Siedzą na końcu, nie mają pytań, szybko wykonują zadania, a potem pod ławką czytają książkę lub zaczynają się nudzić i przeszkadzać w lekcji. Mowa o uczniach zdolnych. Dlatego dzisiaj chciałabym Ci pokazać, w jaki sposób można wykorzystać narzędzia oceniania kształtującego, by zaopiekować się na lekcji uczniem zdolnym.
Uczeń zdolny, czyli jaki…?
Uczeń zaklasyfikowany jako uczeń zdolny według polskiego systemu oświaty jest uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zatem od nauczycieli wymaga się dostosowania dla niego form i metod pracy, przestrzeni edukacyjnej, a także form sprawdzania wiedzy.
Warto pamiętać o tym, że gdy mówimy o uczniu zdolnym, stosujemy etykietę, która może być nobilitująca, ale równocześnie może nakładać na ucznia ogromną presję. I to od nas, dorosłych w dużym stopniu zależy, w jaki sposób uczeń będzie się w tej sytuacji odnajdować.
Pracę z uczniem zdolnym możemy sformalizować, na przykład poprzez realizowanie z nim Indywidualnego Programu Nauczania (na co musisz uzyskać zgodę z poradni psychologiczno-pedagogicznej), który potem zostanie wpisany uczniowi na świadectwo. Nie mamy jednak takiego obowiązku. Jeśli z jakiegoś powodu decydujesz się na realizację takiego programu, warto się zastanowić, jaki jest jego cel i czy rzeczywiście masz pomysł i przestrzeń na napisanie takiego programu, który będzie realnie odpowiadać na potrzeby ucznia, pomagać mu pracować nad jego talentami oraz wspierać go w poszerzaniu wiedzy i rozwijaniu umiejętności w danej dziedzinie.
Jeżeli decydujesz się na dostosowanie form i metod pracy, a może i treści nauczania, nie musisz ograniczać się wyłącznie do uczniów zdolnych, cokolwiek rozumiesz pod tym pojęciem.
Możesz mieć również w klasie ucznia, który radzi sobie z Twoim przedmiotem różnie, czasami lepiej, czasami gorzej, ma jednak w sobie ogromną determinację i chęć pracy. Warto wykorzystać wówczas jego zainteresowania i zaprosić go do dodatkowej współpracy. Możesz mieć zatem ucznia, który popełnia liczne błędy ortograficzne i nie radzi sobie z gramatyką, ale bardzo lubi pisać i wymyśla niezwykle kreatywne historie. Jeśli zaangażujesz go w ciekawy projekt pisarski, pomożesz mu rozwijać jego talenty, a jednocześnie dasz mu przestrzeń do pracy nad obszarami, które są dla niego problematyczne.
Z drugiej strony możesz mieć natomiast ucznia, który świetnie sobie radzi na Twoich lekcjach, ale mimo tego Twój przedmiot nieszczególnie go interesuje. W takim przypadku uszczęśliwiane go na siłę i dawanie mu dodatkowych zadań może sprawić, że zniechęcisz go do nauki, zamiast go zmotywować.
Czy uczeń zdolny zawsze musi robić więcej?
Kiedy myślimy o uczniach zdolnych, wpadamy czasami w pułapkę zarzucania ich dodatkowymi zadaniami. Wyobraź sobie siebie na lekcji. Wykonałeś_aś zadanie, które przydzielił Ci nauczyciel. Klasa dostała na ćwiczenie całą lekcję, Ty kończysz po 10 minutach. Uradowany nauczyciel przychodzi do Ciebie z dodatkowymi zadaniami. Jak się czujesz?
Jeśli masz dużo energii i się nudzisz, pewnie się ucieszysz. Jest jednak nikła szansa na to, że akurat tak się czujesz. Większość uczniów w takiej sytuacji zacznie się buntować, zwłaszcza jeśli dodatkowe zadanie to kolejne ćwiczenie na kartach pracy. Uczeń może w takiej sytuacji uznać, że nie opłaca mu się robić zadań szybko, bo gdy informuje o tym nauczyciela, jest karany dodatkową pracą.
W takiej sytuacji warto zapytać ucznia, czy chce wykonać dodatkowe zadanie, czy może jednak woli odpocząć, poczytać książkę czy odrobić w tym czasie zadania domowe z innego przedmiotu.
Jeśli przygotowujesz dodatkowe zadania, zadbaj również o to, by były one atrakcyjne lub by ich stopień trudności sprawił, że są dla ucznia zdolnego wyzwaniem. Pamiętaj jednak, że praca z uczniem zdolnym to nie musi być tylko zarzucanie go dodatkowymi zadaniami w trakcie lekcji.
Zamiast dawania uczniowi dodatkowych zadań możesz przygotować zadania o różnym stopniu trudności i pozwolić uczniom zdecydować samodzielnie, które zadanie chcą zrobić. W ten sposób każdy uczeń wykona jedno zadanie, które będzie adekwatne do jego możliwości i zasobów w tym konkretnym dniu. Może się bowiem okazać, że uczeń, który powinien wybrać trudniejsze zadanie, wybierze tego dnia zadanie łatwe, bo nie ma energii na to, by stawiać sobie wyzwania. Może się także zdarzyć, że uczeń, który zazwyczaj wykonuje plan minimum, będzie chciał się tego dnia zmierzyć trudniejszym zadaniem i sprawdzić swoje możliwości. To też jest OK!
Część uczniów zdolnych to także uczniowie, którzy z chęcią zaangażują się w większy projekt poza lekcjami. Stwórz im tę możliwość i wykorzystaj ich potencjał jako jednostki i grupy. Zorganizuj spotkanie dla uczniów, którzy są zainteresowani realizacją dodatkowego projektu. Zróbcie burzę mózgów, pozwól uczniom wymyśleć projekt samodzielnie tak, by rzeczywiście odpowiadał on ich aktualnym zainteresowaniom. Twoim zadaniem będzie koordynowanie tego projektu i pilnowanie terminów, ale to Twoi uczniowie powinni nad nim pracować, przyznawać sobie zadania i odpowiadać za ich skrupulatne wykonywanie.
Jak pracować z uczniem zdolnym na lekcji?
Polski system edukacji nie sprzyja różnorodności. Warto pamiętać o tym, że nasi uczniowie są różni, mają różne potrzeby i różne zasoby. Niektórzy potrzebują więcej czasu na opanowanie teorii, inni załapią teorię w mig, ale potrzebują więcej ćwiczeń, są tacy, którzy mają zaległości z wcześniejszych tematów i czasami muszą się zatrzymać na dłużej, żeby pojąć, co się dzieje na lekcji, a są też tacy, którzy już dawno opanowali to, o czym mówimy na lekcji i żeby się rozwijać w zakresie naszego przedmiotu, powinni iść dalej. Szkoła, która odpowiada na potrzeby uczniów to szkoła, w której nie wszyscy robią to samo w tym samym czasie. Przygotowałam zestawienie metod, które pomoże Ci zróżnicować tempo pracy na lekcji i wykorzystać potencjał uczniów na różnym poziomie zaawansowania.
Metoda odwróconej lekcji zakłada, że uczeń zapoznaje się z częścią teoretyczną samodzielnie, przed lekcją lub w jej trakcie. Gdy stosujesz tę metodę, eliminujesz z lekcji część wykładową i pozwalasz uczniom przejąć odpowiedzialność za pozyskanie wiedzy. Dzięki tej metodzie pozwalasz uczniom samodzielnie zdecydować, ile czasu potrzebują na opanowanie teorii. Jeśli po zapoznaniu się z przygotowanymi przez Ciebie materiałami, uczniowie wciąż mają pytania, wątpliwości lub coś bardziej ich ciekawi, zyskujesz przestrzeń na pracę z każdą grupą adekwatnie do potrzeb.
Uczniowie, którzy potrzebują więcej czasu na opanowanie teorii mogą poświęcić ten czas na przygotowanie w domu. Jeśli mimo dostarczonych przez Ciebie materiałów omówione zagadnienia są dla nich niezrozumiałe, możesz dodatkowo poświęcić im czas na lekcji na wyjaśnienie wątpliwości. Reszta klasy może w tym czasie już realizować zadania.
Uczniowie, których temat wyjątkowo zainteresuje, mają możliwość poszerzenia swojej wiedzy przy użyciu dodatkowych źródeł, a następnie wykorzystać tę wiedzę w trakcie ćwiczeń na lekcji.
Możesz podzielić uczniów w klasie na grupy w zależności od poziomu trudności zadań, które będą realizować. Jedna grupa wciąż może wyjaśniać wątpliwości związane z przygotowanymi przez Ciebie materiałami, inna pracować nad prostymi zadaniami, a jeszcze inna nad zadaniami wykraczającymi poza podstawowe wymagania.
Metoda świateł sprawdzi się świetnie, gdy chcesz zaangażować uczniów do wzajemnej pomocy oraz zachęcić ich do samodzielnego poszukiwania rozwiązań. Rozdaj uczniom materiały, a następnie poproś ich o wystawienie odpowiedniego światła. Uczniowie ze światłem zielonym to ci, którzy rozumieją zadanie i są w stanie zrobić je samodzielnie. Uczniowie z żółtym światłem to ci, którzy mniej więcej wiedzą, o co chodzi, ale potrzebują dodatkowego wsparcia. Uczniowie ze światłem czerwonym to natomiast ci, którzy w ogóle nie rozumieją zadania. Uczniowie ze światłem zielonym wykonują zadanie samodzielnie. Uczniowie ze światłem żółtym mogą próbować sobie poradzić sami lub poprosić o pomoc uczniów ze światłem zielonym. Z uczniami ze światłem czerwonym pracujesz Ty.
W trakcie pracy z tą metodą podchodź do uczniów pojedynczo. Reszta uczniów powinna w tym czasie pracować samodzielnie. Pewnie na początku, gdy rozpoczniesz pracę z tą metodą, sala będzie świecić czerwonymi światłami. Nie przejmuj się tym. Podchodź do uczniów pojedynczo i proś innych o czekanie. W międzyczasie część uczniów znudzi się czekaniem i zacznie samodzielnie poszukiwać rozwiązań. Niektóre czerwone światła zmienią się na żółte, a później może na zielone.
Dzięki tej metodzie masz rozeznanie, którzy uczniowie radzą sobie z zadaniami samodzielnie, a którzy potrzebują dodatkowego wsparcia. Uczniowie zdolni mogą sprawdzić się w roli nauczycieli, wszak najwięcej się uczymy, gdy uczymy innych. Ponadto dzięki metodzie świateł wspierasz samodzielność uczniów oraz zachęcasz ich do pomagania sobie nawzajem.
Ocena koleżeńska to metoda, którą możesz wykorzystać nie tylko do samego oceniania, lecz także do nauki oraz wspierania uczniów zdolnych. Gdy uczniowie oceniają nawzajem swoje prace, warto zapewnić im klucz odpowiedzi, w zgodzie z którym powinni to robić. Dzięki temu uczniowie, którzy mają braki, nie będą zaznaczać kolegom i koleżankom błędów tam, gdzie ich nie ma. Warto jednak zadbać o to, by ocena koleżeńska nie opierała się tylko i wyłącznie na przyznawaniu punktów i poprawianiu błędów. W trakcie tej oceny powinna nastąpić interakcja między uczniami.
Uczniowie mogą wspólnie dochodzić do tego, dlaczego pewne odpowiedzi są dobre, a inne nie. Mogą spróbować opowiedzieć na pytanie, z czego wynikają ich błędy, wymieniać się spostrzeżeniami oraz metodami, które pomogły im znaleźć odpowiednie rozwiązanie.
W czasie takiej pracy uczeń zdolny znów może przyjąć na siebie rolę nauczyciela. Dzięki temu bierze odpowiedzialność za własną edukację, ale również pomaga innym uczniom i wykorzystuje swoje talenty do pomocy innym. Stwarzanie na lekcji sytuacji, w których uczniowie zdolni mogą wspierać tych, którzy potrzebują dodatkowych wyjaśnień, sprawia, że poprawiają się relacje między uczniami należącymi do tych dwóch grup. W klasycznej sytuacji lekcyjnej, kiedy nauczyciel stoi pod tablicą i tłumaczy zagadnienia dla wszystkich w tym samym tempie, uczniowie, którzy pracują szybciej, frustrują się i obwiniają uczniów pracujących wolniej za powolne tempo lekcji.
Samoocena, tak samo jak ocena koleżeńska, nie może się ograniczać tylko do oceny. Samoocena powinna być punktem wyjścia do dalszych działań, powinna umożliwić uczniowi wskazanie obszarów, w których radzi sobie dobrze oraz wyznaczyć obszary do pracy. Po odpowiednio przeprowadzonej samoocenie musi nastąpić działanie, które służy rozwojowi ucznia. Jeśli samoocena dotyczy większej partii materiału, projektu lub kompleksowego zadania, uczeń może przygotować sobie cały plan, który wskaże mu dalszy kierunek działań. Jeśli zadanie było mniejsze, uczeń powinien wskazać kolejne działanie, które podejmie po ukończeniu zadania, by rozwijać się w tym obszarze.
Warto pamiętać o tym, ze praca z uczniem zdolnym nie powinna się koncentrować wyłącznie na poszerzaniu mu zakresu materiału czy dostarczaniu dodatkowych zadań. Jeśli uczeń ma wziąć na siebie kolejne zobowiązania, powinien również rozwijać swoje umiejętności związane z organizacją, planowaniem, a także uczeniem się.
Projekt jest świetnym przykładem metody, która pomaga uczniowi łączyć rozwój w zakresie umiejętności organizacyjnych, jak i treści edukacyjnych. Realizacja projektu to nie tylko wykonanie zadania. W ramach pracy projektowej uczeń dowiaduje się, w jaki sposób planować pracę, pilnować harmonogramu działań oraz przeprowadzać ich ewaluację. Dobrze zaplanowany projekt pozwala uczniowi korzystać z różnych źródeł, weryfikować ich rzetelność oraz samodzielnie poszukiwać informacji.
Jak pracować z uczeniem zdolnym poza lekcjami?
Pamiętaj, że praca z uczniem zdolnym to również zachęcanie go do aktywności poza lekcją. Bez względu na to, czy podsuniesz po prostu uczniowi dodatkowe materiały w postaci ciekawej książki czy filmu rozszerzającego temat z lekcji, czy zachęcisz go do podjęcia działań w oparciu o dodatkowe materiały lub zainteresowania samego ucznia, warto nadać tej pracy cel. Żeby to zrobić możesz skorzystać z następujących narzędzi:
Tutoring, czyli metoda oparta na relacji nauczciel-uczeń. Rolą tutora jest inspirowanie ucznia, wskazywanie mu obszarów, nad którymi może pracować, rozpoznawanie potencjału ucznia i umożliwianie mu rozwijania go w ciekawych zadaniach. Warto również pamiętać o tym, że nie musisz w ramach tutoringu prowadzić z uczniem zajęć jeden na jeden. Możesz zebrać grupę uczniów o podobnych zainteresowaniach i wykorzystać do działania nie tylko potencjał wynikający z Twojej relacji z uczniem, lecz także potencjał grupy jako całości. Spotkania z tutorem mają mniej formalny charakter niż typowa sytuacja lekcyjna i sprzyjają oswajaniu przedmiotu.
Konkursy mogą motywować uczniów do wykonywania dodatkowych zadań, pod warunkiem, że są dopasowane do ich zainteresowań i organizowane z głową. Kiedy zaczynałam pracę w szkole, organizowałam płatne konkursy, konkursy kuratoryjne i wszystkie olimpiady, których chcieli rodzice. I przy niektórych płonęłam ze wstydu, bo były w nich błędy, które zauważali nawet uczniowie w trakcie pisania. Pamiętaj, że poza tymi testowymi konkursami jest też cała gama innych konkursów, które możesz zaproponować swoim uczniom. W Internecie możesz znaleźć konkursy, które wymagają od uczniów kreatywności, zaangażowania i pracy. Da to uczniowi o wiele większą satysfakcję niż wypełnienie testu w 60 minut.
Projekty międzyklasowe i międzyszkolne, tak samo jak konkursy, mogą zachęcić uczniów do podjęcia działań na szerszą skalę. Gdy uczniowie pracują ciągle z tymi samymi osobami, które znają ze swojej klasy, nie mają okazji doświadczyć pracy grupowej poza znanymi schematami. Gdy angażujesz do projektu uczniów innej klasy, a nawet innej szkoły, uczniowie bardziej się angażują, mają okazję zobaczyć, jak wygląda praca zespołowa z osobami, których nie znają i wykorzystać również potencjał osób, z którymi nie pracują na co dzień. Efekty mogą Was bardzo pozytywnie zaskoczyć!
Czy OK lekcja wspiera pracę z uczniem zdolnym?
Wśród narzędzi, które wymieniłam w tym artykule, pojawia się sporo zaczerpniętych z oceniania kształtującego. Ocenianie kształtujące jako sposób organizowania kształcenia wspiera samodzielność i odpowiedzialność uczniów. Jeśli chcesz się dowiedzieć, jak planować i prowadzić wartościowe OK lekcje, które zaspokajają potrzeby Twoich uczniów oraz są spójne z Twoimi priorytetami i wartościami, zapraszam Cię na czwarty już webinar z serii, w której opowiadam o tym, jak rozpocząć pracę z ocenianiem kształtującym w szkole.
Tym razem, w poniedziałek 6 grunia o 18:00, porozmawiamy o tym, jak zaplanować lekcję zgodną z zasadami OK. Nie czekaj i zapisz się na webinar już dzisiaj! Gdy zapiszesz się na szkolenie, otrzymujesz do niego dostęp za darmo przez 24h, ponadto dostaniesz karty pracy, które zaczniemy wypełniać już w trakcie webnaru oraz możesz wziąć udział w sesji pytań i odpowiedzi po spotkaniu.
Na poprzednich webinarach zajmowaliśmy się identyfikowaniem potrzeb uczniów, przygotowaniem uczniów i ich rodziców na rozpoczęcie pracy z OK oraz planowaniem i wyznaczaniem celów. Poprzednie webinary znajdziesz tutaj.
Comments